آموزش الفبا به شیوه‌ی آوایی- رانشی

ویژگی های الفباورزی برای کودکان ۴ تا ۷ ساله

بسته الفباورزی نمی خواهد به کودکان شما خواندن و نوشتن را بیاموزد. بلکه می خواهد رانش درست واک ها را بیاموزد. اگر بپرسید که تفاوت بسته الفباورزی با آواورزی در چیست؟ باید در پاسخ گفت آواورزی روی انواع صداها و از جمله واک ها و سرشت بنیادین سخن کار می کند اما الفباورزی بر سامانه الفبایی و چگونگی درست راندن واک ها متمرکز است.
الفبا یک سامانه است و پایه و بنیاد آموزش زبان را میسازد، اما پیش از آموختن سامانه الفبایی نیاز به برنامه ای روشن است. در برنامه های پیش دبستان در هرکجای جهان، یک نقشه راه برای آموزش زبان هست. این نقشه راه بیشتر با آواشناسی ها یا آواورزی های ساده اما کاربردی آغاز میشود و سپس به شناخت خود الفبا می رسد.
در بسته الفباورزی ، آموزش زبان از روند واکنشی به روند کنش-محوری برگردانده شده است. در روند کنش محورانه، برنامه پیشرونده و سنجیده پایه کار آموزش زبان است. توانایی های کودک خردسال بسیار است و گاهی خانواده ها زمان بسنده برای کار با کودک را ندارند و گاهی بزرگترها می گویند که نمی دانند چگونه این روند را بپیمایند. این بسته آموزشی در دسترس خانواده ها و آموزشگاه های پیش دبستانی گذاشته شده تا آنها در آموزش زبان به خردسالان از روند واکنشی به روند کنش محورانه گام بگذارند.
هنگامی که از آموزش زبان به کودکان پیش دبستان سخن میگوییم، گذار پله به پله یا گذار در سه گام نیاز است، زیرا کودکان با گذار از این سه گام است که زبان را می شناسند.و می آموزند. در گام نخست کودکان سخن را می شنوند، اما خودشان تنها می توانند از شش ماهگی به بعد آواهای سامانمند را بر زبان برانند. کمی که گذشت در دورهی میان یک تا دو سالگی آنها کم کم واژگانی ساده با زبان کودکانه که بیشتر هم از نام آواها است، مانند: به به برای خوراک و خورش یا دَ دَ برای گردش رفتن به کار می برند. در گام دوم که از سه تا شش سالگی ادامه دارد، کودکان میتوانند سخن بگویند و با گذشت هر سال و رشد بیشتر سخن گفتن آنها گسترش پیدا می کند. در این دوره است که کم کم آنها می فهمند یک لایه ژرفتر از زبان هست که فراتر از نشانه های آوایی است و به نشانه های دیداری می رسد. در این گام کودکان خواندن و نوشتن را میآموزند. برای این که کودکان این سه گام را سنجیده و گزیده بپیمایند باید روی لایه های آوایی و سخنورانه زبان به درستی و در زمان بایسته کار کنند.
زمان کار با این بسته از ۴ تا ۷ سالگی است اما این زمانبندی بسته به توانایی هر کودک می تواند جابجا و متفاوت باشد.

از پیشگفتار کتاب

مجموعه کتاب های الف‌با ورزی ، یکی از فرآورده های آموزش زبان برای کودکان پیش دبستان به شیوه و روش آموزش خلاق کودک محور است. نمادها و نشانه های آوایی – دیداری بخش سامان یافته از زبان آدمی را می سازند. هنگامی که کودکان به دنیا می آیند در خانه و پیرامون آن آواهایی سامان یافته را می شنوند که پایه ی زبان آدمی را می سازد. این آواها که همان واک ها هستند، پیوسته و در هر زمان به گوش کودکان می رسد. کودکان پس از چندی ، که بیش تر از یک سالگی به بالا است، این واک هایی را که می شنوند، بر زبان می رانند. یادگیری این واک ها، گام هایی پیش رونده و با برنامه است که در فرجام خود در شش و هفت سالگی به پر شدن چرخه زبان سخن می انجامد.
بسیاری از کسانی که با کودکان در سن پیش دبستان سروکار دارند، از پدران و مادران تا مربیان و کارشناسان از خود می پرسند، دوره ی بهنگام آموزش سامانه ی الف‌بایی به کودکان از چه زمان آغاز و در چه زمان پایان می گیرد؟
گروه بزرگی از درخودماندگان آموزش و پرورش در ایران چنین می اندیشند که دوره ی بهنگام آموزش زبان به کودکان ، از روز نخستی آغاز می شود که آن ها پا به دبستان می گذارند. کم‌تر کسی می داند ریشه های این دیدگاه چگونه و از سوی چه کسانی پرداخته شده است؟ روزی که کودکان پا به دبستان می گذارند، در حقیقت آن روز، روز پایان گذران دوره زرین در آموزش زبان سخن است. اگر کودکانی که پا به دبستان می گذارند، آموزش های زبانی ویژه را نگذرانده باشند، با توده ای درهم و تودرتو از دانش زبانی آشنا می شوند که گاهی توانایی گیرایش آن نیست و گاهی زمان دریافت آن گذشته است.
مجموعه‌ی کتاب‌های الف‌با ورزی در گام های آموزش زبان به کودکان پیش دبستانی و کودکان سال نخست دبستان، در گام سوم یا دوره ی دیداری است.
– دوره پیش آوایی
– دوره آوایی
– دوره دیداری
– دوره نوشتاری

در این دوره کودکان پس از گذران آموزش های دوره پیش آوایی یا آوایی ، گام دوره ی آوایی را می گذرانند. سن بهنگام برای آموزش دوره ی دیداری از چهارسالگی آغاز و تا شش سالگی است. البته برای کودکانی که دوره ی دبستان را آغاز می کنند و این دوره ها را از سرنگذرانده اند، کاربرد فراوان دارد و می تواند در این دوره هم آموزش داده شود.
بی برنامگی در دوره ی آموزش زبان برای کودکان پیش دبستان سبب شده است، هنگامی که از آموزش زبان به کودکان پیش دبستانی سخن گفته می شود، ناخودآگاه این نکته به ذهن بزرگ تران خانواده می رسد که آموزش زبان برای دوره ی دبستان است، چرا در دوره ی پیش دبستان؟
در جامعه ی ما این سنت شده است که آموزش زبان را برابر با خواندن و نوشتن می گیرند و کم و بیش خانواده های زیادی هستند که آموزش زبان را در به هنگام رفتن کودک به دبستان واگذار کرده اند؟ سبب چیست؟
ناآگاهی خانواه ها، نبود برنامه ی جامع آموزش پیش دبستان در ایران و علت های دیگر سبب شده است که دوره ی حساس رشد کودک از جنبه زبانی دیده نشود.
پنداری نادرست و کهنه شده در جامعه ایران رفته و رسوب کرده است که سن آموزش زبان به کودکان سن آغاز دبستان یعنی ۶ تا ۷ سالگی است. ریشه های این پندار نادرست، برگرفته از ناکارآمدی و ناتوانی سامانه آموزش و پرورش ایران در نوآوری و بیش تر از آن در نداشتن افزارها و زمینه های آموزش پیش دبستان است. نداشتن افزارها و امکانات برای گسترش آموزش پیش دبستان به گونه ای راه را برای گسترش این پندار نادرست فراهم کرده است، که به خانواده ها بباورانیم که هرگونه آشنایی پیش هنگام کودکان با آموزش های زبان پایه، سبب پریشانی رشد آن ها می شود.

آموزش زبان به کودکان چهار ستون دارد. گوش دادن، سخن گفتن، خواندن و نوشتن.
در جامعه ی ایران دو ستون نخست از آموزش زبان ، یعنی گوش دادن و سخن گفتن، چنان خودبخودی پنداشته شده است، که کسی از خود نمی پرسد، مگر می شود گوش دادن یا سخن گفتن را به کودک آموزش داد؟
همگان چنان می پندارند که کودک در سپهر خانواده گوش دادن و سخن گفتن را فرا می گیرد، اما شاید کسی از خود نمی پرسد، درست گوش دادن، و درست سخن گفتن، پیش نیازهای خواندن و نوشتن درست است.

زبان و کودک ، دو بخش جدایی ناپذیر از روندی پیچیده و تو در تو از فرایند رشد هستند.
بی گمان هیچ پدیده ای مانند زبان در رشد کودک، چنین بزرگ ترها را به هیجان نمی آورد. ، آیا تاکنون دیده اید هنگامی را که کودک نخستین واژه های شکسته را مانند ماما ، بابا، به به ، دَ دَ به زبان می آورد.
این نخستین و باشکوه ترین هنگام در زندگی کودک چرا برای هر پدر و مادری، و هربزرگ تری این چنین با هیجان و شادی همراه است؟
انسان در خودآگاه یا ناخودآگاه خود می داند که آنچه ما را در پیکر گونه انسانی از جانوران دیگر جدا می کند، راه رفتن نیست، که ای بسا بسیاری از جانوران بهتر و توان مندتر از ما زمین را می پیمایند، آنچه ما را از جانوران جدا می کند، برآمدن آواهای سامان مند است، که در دوره ای از رشد کودک به ناگهان و در یک زمان از زبان کودک رانده می شود.
پدر و مادر می دانند که کودک همین واژه ها را در سپهر خانواده و برپایه شنیدن آن از زبان بزرگ ترها آموخته است؟
پس ریشه های این هیجان چیست؟
زبان همان پدیده رازآمیز زیست و زندگی آدمی است. شاید در این هنگام ما بی آن که خود بدانیم، گام گذاشتن کودک را به جهان انسانی جشن می گیریم! جهانی که کودک نیز می تواند با کمک زبان با همه ی دانش ها و رازهای زندگی آشنا شود.
بنابراین زبان پایه ی هر گونه از آموزشی است. بدون زبان آموزش معنایی ندارد و هستی پیدا نمی کند.
پس آموزش زبان بنیادی ترین پدیده ای است که روند چندلایه ِی آموزشی هر شخصی را از کودکی تا بزرگسالی می سازد.
از این رو است که امروزه در جهان پیشرفته ، برای آموزش زبان از روش ها و افزارهای گوناگونی بهره برده می شود. برای نمونه در گستره ی آموزش زبان انگلیسی چنان روش ها و افزارها فراوان هستند که گزینش درست آن ها نیز خود به روندی کارشناسی نیاز دارد. اما با همه ی اهمیتی که زبان در زندگی هر جامعه ای دارد، در گستره ی زبان فارسی و به ویژه آموزش زبان فارسی پایه ، ما درگیر یک ایست تاریخی و فرهنگی هستیم.
در روندی یک سده ای یا کمی بیش از آن ، کارهایی پراکنده در لایه های گوناگون و به دست فرهیختگانی دلسوخته انجام شده، اما چون این کارها نهادینه نشد، با درگذشت آن فرهیختگان کارها نیز بی فرجام یا گسسته ماند.
این نکته به ویژه بیش از همه در مورد آموزش زبان فارسی پایه به چشم می خورد. بازار نشر و آموزش ایران در گستره آموزش زبان پایه پیش دبستان چنان بی مایه و تهی از اندیشه و برنامه است، که آدمی را به شگفتی وامی دارد. با همه این چیزها یی که هر پدر و مادری در باره ی هیجان برآمده از باز کردن زبان کودک خود می دانند، اما به گونه ای در برابر آنچه پیش پای شان گذاشته شده است، سرفرو آورده و سخنی نمی گویند.

کودکان در کنار پدر و مادر و بزرگ ترهای دیگر در خانه و خانواده زبان را یاد می گیرد. این یادگیری بیش تر الگوهای واکنشی دارد و در آن برنامه ای سازمند دیده نمی شود. اگر مادر به کودک می گوید: بیا به به بخور!
او را در یک کنش روزمره به خوردن غذا از راه زبان فرا می خواند. در این روند زبان پدیده ای پیوندساز است که میان برآورده شدن نیازهای کودک و مادر که برآورنده نیازهای کودک است، پیوند می سازد. این کنش زبانی می تواند در باره خواب، بازی ، گردش کردن، حمام و دست شویی رفتن نیز انجام شود.
در بیش تر خانواده ها این احساس وجود دارد که کودک به گونه ای طبیعی و در بستر خانواده زبان را یاد می گیرد و نیازی نیست که از افزارهای توان مندساز آموزشی برای گسترش درک زبانی کودک بهره برد. در حالی که امروزه افزارهای کمکی برای یادگیری زبان به کودکان در دوره ی پیش دبستان می تواند در کنار خانواده یا در مراکز پیش دبستان به رشد و گسترش شناخت کودک از زبان کمک های شایان کند. باید پذیرفت که
کودکان سال به سال بزرگ تر می شوند و نیاز به آموزش هایی در خور جهان امروز دارند. باید هوشیار باشیم که زبان های دیگر برای پایداری و گسترش خود سرمایه های سنگین هزینه می کنند و بهره ی آن را در شکوفایی فرهنگی و اجتماعی می برند. ما نیز برای این که در این شاهراه بتوانیم پیش رویم، نیاز است که روی آموزش های زبان پایه به ویژه در دوره ی پیش دبستان سرمایه گذاری کنیم.
ما به عنوان یک نهاد پژوهشی در حوزه فرهنگ کودکی ، با آزموده هایی که در یک دهه گذشته روی آموزش زبان فارسی پایه داشته ایم، کم کم به این آگاهی رسیدیم که ریشه های آموزش زبان فارسی پایه باید هم دگرگون شود و هم سطح آموزش بسیار پایین تر از سنی رود که در ایران برای آموزش زبان به کودکان تاکنون به کار رفته است.
در جامعه ها و کشورهایی که سامانه ِی آموزش پیش دبستان در اندازه های استاندارد جهانی نیست، دوره ای از زندگی کودکان به ویژه دوره زمانی ۳ تا ۶ سالگی در یک خاموشی یا ناروشنی می گذرد. چه کسی کارگزار آموزش به این گروه سنی است؟ سامانه ی پیش دبستانی هست و اگر هست آیا همه ی آن ها شایستگی آموزش به این کودکان را دارند؟
نرخ آموزش پیش دبستانی در ایران یکی از پایین ترین نرخ ها در جهان است. گفته شده است که در جهان به طور میانگین آموزش کودکان پیش دبستان ۹۵ درصد این گروه سنی یعنی کودکان ۳ تا ۶ سال را در برمی گیرد در حالی که با آمار خوش بینانه تنها ۲۰ درصد این گروه سنی در ایران از آموزش های پیش دبستان بهره مند می شوند و آمار بدبینانه روی ۱۰ درصد نشانه می رود. کشورهایی مانند فنلاند، دانمارک و سوئد با نرخ بالای ۹۹ درصد در آموزش پیش دبستانی و همچنین استانداردهای بالای آموزش پیش دبستان در جهان پیشگام هستند. پس از آن کشورهای اروپایی از جنبه قاره ای در آموزش پیش دبستان در سطح بالایی هستند و پایین ترین نرخ میانگین آموزش پیش دبستانی به گونه ای شناخته شده به افریقا و آسیا برمی گردد.
دراین وضعیت و با این آمارها چه می توان کرد. بهترین و کارآمدترین کار بردن آموزش و پرورش پیش دبستان درون خانواده ها است. اکنون که خانواده های بسیاری هستند که شور آموزش کودکان خود را دارند، پس می تواند افزون بر مربیان مراکز پیش دبستانی خانواده ها را نیز به کار آموزش زبان کودکان خود فرا خواند تا کودکان ایرانی در گروه سنی پیش دبستان بتوانند آمادگی بایسته زبانی را پیدا کنند.

برچسب ها: آموزش الفبای فارسی، آموزش الفبا، آموزش الفبای فارسی به کودکان ، آموزش الفبا با داستان و ترانه،